Mombe’ugua’u guaraníme

Mombe’ugua’u (mito) ha’e mombe’u oiko gua’úva, oñeha’ã ombohovái umi mba’e iñypytũ, hypy’ũ, jahecha’ỹ ha jaikuaaporã’ỹva, jepémo upéicha jagueroviáva.

Ñane mombe’ugua’u apytépe jaguereko omombe’úva ñande ypykuéra rehokue, ha mba’éichapa Tau ha Kerana ári ho’a peteî ha’uvõ. Imemby pokõi mba’e ome’êva vy’a’ÿ, kyhyje, tasy, tasê, ñembyahýi, y’uhéi ha mano.

Ko’ãva ha’e:

* Teju jagua: Hete ojogua umi teju tuichávape, ha oguereko pokõi jagua akâ. Kóva hina Tau ha Kerana memby ypykue. Hete tuichágui ndaikatúi oipuru mbarete oguerekóva.

* Mbói tu’î: Kóva hína Tau ha Kerana memby mokõiha, hete mbói ha iñakâ tu’î. Oje’émi hese ha’eha mba’e he’ô rerekuára. Avei ha’e pira, mbusu, ysapy ha yvoty ñangarekohára.

* Moñái: Kóva hína Tau ha Kerana memby mbohapyha. Ñu ha yvytu jára, ipokovívare ija’éva ha mondaháre avei oñangareko ha oipytyvõ.

* Jasy jatere: Kóva hina Tau ha Kerana memby irundyha. Ko mitã’i yvágaicha hesa hovy asy ha kuarahy mimbícha iñakãrague sa’yju. Oĝuahêvo asajepyte ndaje osê omosarambi mborayhu.

Oje’e hese opívo oguataha ha oguerekoha ipópe ka’a rakã pehêngue ome’êva ichupe mba’ekuaaita.

* Kurupi: Kóva hína Tau ha Kerana memby poha. Karia’y karape’i oikóva asajepyte ka’aguýre ñemiháme. Oikóje ohapera’ãrô mitãkuña osêva asajerei hógagui. Kurupi ojuráne katuete ha ogueraha ka’aguy hesakãhápe kapi’ipe rovyû ha hyakuãvureíva ári orairõ ombotarova térã ojuka peve.

* Ao ao: Kóva hína Tau ha Kerana memby poteîha. Oje’e Ao ao oikoha kure ka’aguýramo ha ijatyha hendivekuéra; oiko haĝua oñondive kuimba’e ro’o rapykuéri. Ndaje kuimba’ekuéra ojehekýi haĝua ao aógui, ojupi yvyra rakã rehe; ha upéicha jave Ao ao ojo’o yvy ha oity yvyra, ho’u haĝua kuimba’e.

* Luisõ: Kóva hína Tau ha Kerana memby pokõiha. Ojogua peteî jaguápe; ivai, hesa vera ha iñakã guasu. Pyharepyte vove oho ojapajeréi te’õngue ári, upévare hesa’yju ha ine. Oîramo kuña imembýva pokõi kuimba’e, pe pahaguéva ha’eva’erã katuete Luisõ.

Ñamba’apo

1- Ñamoñe’ê jey peteî teî ha ñaguenohê chuguikuéra:

2- Jaheka ñe’êryrúpe mba’épa he’ise ã ñe’ê:

Ypykuéra:……………………………………………………….

Ha’uvõ: ………………………………………………………….

Rerekuára: ………………………………………………………..

Mba’ekuaaita:……………………………………………………..

3- Ñaha’anga mba’éichapa jasy jatere osê omosarambi mborayhu.

Jaikuaave haguã:

Oĩ avei mombe’ugua’u Pombéro, Póra ha Malavisión rehegua. Ko’ãva mombe’ugua’úgui oñemombe’u káso, ha’éva ñanemba’etee. (David Galeano Olivera)