Moñe’ẽrã ñeikũmby

I. Emoñe’ẽ ko haipy

Paraguay oñesãmbyhy ñepyrũrõ guare

Upe 1541-pe ndaje Domingo Martínez de Irala omoheñoiraka’e pe Cabildo Paraguaýpe. Upe guive Paraguay opyta peteĩ távaramo, hembiapo ha itendotatee reheve. Cabildo-pe oike españaguakuéra ha karai ijyvy hetávante. Ndoikeiva’ekue avakuéra ha imboriahúva.

Pe Cabildo oñangarekoraka’e tekombo’ére, tesãirãre, ombyaty viru hamba’e. Oñangareko avei tekojoja ha ñande rekoteére. Cabildo upérõ pe ko’ág̃a Municipalidad. Upéi pe 1824-pe doctor Francia ndive opa Cabildo, ha ohejapa ipoguýpe opaichagua poder ha omoheñói hekovia peteĩ gobierno municipal.

Ha 1891-pe oñepyrũ oĩ pe intendente Paraguaýpe. Upéi 1909 guive pe gobierno municipal ryepýpe oĩma intendente ha Junta Municipal, omoĩ chupekuéra tetã sãmbyhyhára Poder Ejecutivo.

Ho’a rire dictadura, 1990-pe kuatia oñe’ẽva mburuvichakuéra jeporavo rehe he’i tetãyguakuéra oiporavotaha Intendente ha Junta Municipal itávape g̃uarã.

Ha upéicha oiko ohóvo 1990 guive. Ojeporavo ichupekuéra ha hi’are hikuái po ary hembiapo porãramo.

II. Eheka mba’épa he’ise:

1. Tekojoja:

2. Tekotee:

3. Poguy:

4. Hekovia:

5. Ryepy:

6. Sãmbyhyhára:

7. Jeporavo:

IV. Ehai ñe’ẽjoaju umi ñe’ẽ rehekava’ekue rehe

1. Tekojoja:

2. Tekotee:

3. Poguy:

4. Hekovia:

5. Ryepy:

6. Sãmbyhyhára:

7. Jeporavo:

IV. Eiporavo ñembohovái oĩporãva. Japúramo ere mba’érepa

1. Cabildo omoheñoiva’ekue karai Dr. Francia.

a. Añete.

ã. Japu.

Mba’érepa:

2. Cabildo oñepyrũ guive Paraguay opyta peteĩ távaramo.

a. Añete.

ã. Japu.

Mba’érepa:

3. Tetãyguakuéra oiporavo itáva motenondehára gobierno municipal oñepyrũ ypy guive.

a. Añete.

ã. Japu.

Mba’érepa:

4. Cabildo oñepyrũ ypy guive ñane retãme pype oikekuaa opaite tetãygua.

a. Añete.

ã. Japu.

Mba’érepa:

5. Cabildo yma guare ko’ag̃ahína Municipalidad.

a. Añete.

ã. Japu.

Mba’érepa:

V. Embohysýi

Mba’e mba’érepa pe Cabildo oñangarekoraka’e.

a:

ã:

ch:

e:

ẽ:

g:

VI. Embohovái

Mba’e arýpepa ho’a Stroessner dictadura.

VIII. Ehai mbykymi mba’épa reikumby ko moñe’ẽrãgui.

Ñe’ẽndy

1. Omoheñoiraka’e: creó.

2. Upe guive: desde entonces.

3. Opyta: se quedó.

4. Távaramo: como una ciudad.

5. Tendota: gobernador, jefe, presidente.

6. Tee: propio.

7. Ijyvy hetavánte: solo quienes tenían muchas tierras.

8. Avakuéra: las personas, los hombres.

9. Imboriahúva: los pobres.

10. Oñangarekoraka’e: cuidaban, estaban a cargo.